รวบรวมและเรียบเรียงโดย:

ดร.ละเอียด ศิลาน้อย

“เซน”   เน้นการใช้ชีวิตที่เรียบง่าย?

ถ่อมตน  และมีเป้าหมาย

 

 

คำนำจากผู้เขียน

 

พวกเซน   มีปรัชญาชีวิตอย่างไร   จึงใช้ชีวิตท้าทายโลก   ท้าทายสังคม   และท้าทายกฎระเบียบพิธีรีตองต่างๆ   ทางศาสนาได้อย่างไม่ยี่หระอะไรเลย

 

“ปล่อยวางอย่างเซน”   เล่มนี้จะเสนอปรัชญาชีวิตของเซนในรูปของบทความง่ายๆ   อ่านสนุก   จบเป็นตอนๆ   ในตัวเอง   โดยนำเอานิทานเซนและประวัติตลอดจนประสบการณ์ของอาจารย์เซนทั้งหลายมาประมวลไว้   พร้อมให้อรรถาธิบายโดยย่อประกอบ   อันจะช่วยให้ทุกๆ   ท่านสามารถจับฉวยสาระแห่งเซนได้ดีขึ้น   และสามารถเข้าถึงเซนในจิตใจของตนได้ภายในเวลาอันรวดเร็ว

 

พอล   เรพส์   ได้เขียนไว้ในคำนำหนังสือ   “เนื้อหนังและกระดูกแห่งเซน”   (Paul   Reps,   Zen   Flesh,   Zen   Bones,   Penguin   Books   1982)   ว่า

 

“อาจกล่าวได้ว่า   เซน   เป็นศิลปะในด้านใน   เป็นประดิษฐกรรมของชาวตะวันออกที่เริ่มรากขึ้นในประเทศจีนโดยท่านโพธิธรรม   ซึ่งเดินทางจากประเทศอินเดียไปถึงประเทศจีนในคริสต์ศตวรรษที่  6  และต่อมาเซนก็ได้เผยแผ่ออกไปยังทิศตะวันออก   ไปสู่ประเทศญี่ปุ่น   ในราวคริสต์ศตวรรษที่   12   ทั้งนี้โดยมีอัตลักษณ์ว่า   “การส่งมอบหรือการถ่ายทอดชนิดพิเศษนอกพระสูตร,   ไม่พึ่งพิงอยู่บนคำพูดและตัวอักษร   ชี้ตรงไปยังจิตของบุคคล,   ให้เห็นธรรมชาติเดิมแท้ของตนโดยตรง,   และบรรลุเป็นพุทธะ”

 

“ในประเทศจีน   คำว่า   เซน   นี้จะถูกเรียกว่า   ฌาน   และฌานาจารย์หรือคณาจารย์เซนทั้งหลายนั้นแทนที่จะวางตัวเองในฐานะของศิษย์หรือสาวกแห่งพระพุทธะ   กลับปรารถนาที่จะเป็นเพื่อนของพระองค์   คือมองว่าพระพุทธะเป็นเพื่อนผู้แสวงหาทางรอดด้วยกัน   และยังกำหนดความสัมพันธ์ของพวกท่านเหล่านั้นเองที่มีต่อจักรวาลนี้ให้มีลักษณะเฉกเช่นพระพุทธะและพระเยซูด้วย   เหตุนั้นเซนจึงไม่ใช่นิกายแต่จะหมายถึงประสบการณ์ในการเข้าถึงธรรมเท่านั้น”

 

“ลักษณะนิสัยของเซนในการแสวงหาตัวเอง   โดยใช้สมาธิภาวนา   เพื่อที่จะประจักษ์ได้ถึงธรรมชาติแท้ของบุคคลนั้น   ประกอบกับการไม่สนใจต่อพิธีรีตองต่างๆ   นานา   รวมทั้งย้ำที่จะควบคุมตัวเองให้ได้   เป็นนายตัวเองให้ได้   และเน้นการใช้ชีวิตอย่างง่ายๆ   เช่นนี้   ในที่สุดทำให้ได้รับความเลื่อมใสศรัทธาจากชนชั้นขุนนางและชนชั้นปกครองในประเทศญี่ปุ่นเป็นอย่างมาก   รวมทั้งได้รับความคารวะอย่างลึกซึ้งจากนักศึกษาปรัชญาทุกระดับชั้นในโลกซีกตะวันออก”

 

              “ละครโนห์   (โหนะ)   เป็นเรื่องราวของเซนโดยตรง   สปริตหรือวิญญาณของเซนไม่ได้หมายความถึงแต่เฉพาะความสงบและความเข้าใจเท่านั้น   หากแต่ยังได้แพร่หลายอุทิศลงไปในศิลปะและการงานอีกด้วย   สร้างความพึงพอใจให้ปรากฏขึ้นอย่างมากมายมหาศาล   เป็นการเปิดประตูไปสู่ความล้ำลึกทางปัญญาญาณ   เป็นการแสดงออกซึ่งความงามในด้านใน   เป็นเสน่ห์อันสัมผัสไม่ได้ของความไม่สมบูรณ์ครบถ้วน   กล่าวได้ว่าเซนมีความหมายหลากหลายยิ่งนัก   แต่ก็ไม่มีความหมายใดที่เราจะสามารถนิยามหรือแจกแจงมันได้อย่างหมดจนสิ้นเชิง   ทั้งนี้เพราะหากนิยามหรือแจกแจงมันได้มันก็ไม่ใช่เซน”

 

“กล่าวกันว่าถ้าคุณมีเซนในชีวิตของคุณ   คุณจะไม่มีความกลัว   จะไม่มีความสงสัยอะไรในชีวิต   จะไม่มีความละโมบ   จะไม่มีอารมณ์อันปั่นป่วนรุนแรงชนิดเหวี่ยงไปสุดขั้ว   (ดีใจสุด   เสียใจสุด   เป็นต้น)   และจะไม่มีอะไรมารบกวนคุณได้ไม่ว่าจะเป็นการกระทำอันเห็นแก่ตัวหรือทัศนคติที่จำกัดเสรีใดๆ   ก็ตาม   คุณจะรับใช้มนุษยชาติอย่างสุภาพถ่อมตน   และทำให้การมีชีวิตอยู่บนโลกนี้มีคุณค่าขึ้น   ด้วยการเมตตาต่อทุกผู้   รวมทั้งให้ชีวิตของคุณล่วงผ่านไปดุจกลีบดอกไม้ที่ร่วงหล่นลงไปจากดอกของมันด้วย   ชีวิตจะมีแต่ความปลอดโปร่ง   คุณจะเบิกบานกับชีวิตที่สงบอย่างล้ำลึก   และนั่นเป็นสปิริตหรือวิญญาณของเซน   ซึ่งมีเครื่องประดับเป็นวัดนับพันในประเทศจีนและประเทศญี่ปุ่น   เป็นพระภิกษุและสามเณร   เป็นทั้งความมั่งคั่งและเกียรติคุณ   รวมไปถึงความเป็นพิธีรีตองต่างๆ   ซึ่งมันจะข้ามไปให้พ้นด้วย”

 

“การศึกษาเซน   หรือการเบ่งบานขึ้นซึ่งธรรมชาติแท้ของบุคคคนหนึ่งๆ   นั้นไม่ได้เป็นเรื่องง่ายๆ   ไม่ว่าในยุคในสมัยใด   และบรรดาครูทั้งหลายทั้งที่แท้และที่เท็จ   ที่ถูกและผิดต่างก็มีเจตจำนงที่จะช่วยเหลือศิษย์ทั้งหลายให้บรรลุถึงซึ่งที่หมายด้วยกันทั้งสิ้น   และจากการผจญภัยในเซนมากมายหลายครั้งสุดจะนับได้ตั้งแต่อดีตสมัยก็ก่อให้เกิดเป็นบันทึกประสบการณ์และนิทานเซนขึ้นมา   เป็นเครื่องส่องทางแห่งเซน   ดังที่ท่านจะได้อ่านต่อไปนี้   ขอให้ท่านผู้อ่านทุกท่านจงได้โปรดประจักษ์และระลึกถึงมันให้ได้ในประสบการณ์ในชีวิตประจำวันของท่านในปัจจุบันสมัยนี้”

 

หวังว่าท่านผู้อ่านคงจะได้แนวคิดจาก   “ปล่อยวางอย่างเซน”   นำไปใช้ในชีวิตประจำวันของท่านได้บ้างไม่มากก็น้อย

 

                                                                  ดร.ละเอียด  ศิลาน้อย

 

 

สารบัญ

 

เกี่ยวกับผู้เขียน     4

คำนำจากผู้เขียน     6

 

1              เรียนรู้ด้วยใจถ่อม    11

2              ปล่อยวางอย่างเซน    15

3              ไหวพริบ - สิ่งอันเป็นที่ต้องการในทุกกรณี    19

4              เซนผู้ไม่หวั่นไหว    23

5              เคร่ง - ไม่เคร่ง    27

 

6              เปิดใจให้กว้างเอาไว้    31

7              ชีวิตประจำวันนั่นแหละคือเซน    35

8              สปิริตแห่งเซน    41

9              ด้วยจิตอันโปร่งโล่ง    45

10           ดูจิต    49

 

11           ทำใจ    53

12           ปลงให้ตก    57

13           ปาฏิหาริย์    61

14           เมตตาธรรม    67

15           จัดชีวิตให้เป็นระเบียบ    71

 

16           ผู้หญิงกับเซน    77

17           ความคับแคบแห่งจิต    81

18           เซนไม่เลือกปฏิบัติต่อ...     85

19           กับคนบางคนพูดด้วยยาก    89

20           ทุ่มชีวิตตามเจตจำนง    93

 

21           เถรตรง - ดื้อรั้น / เชื่อมั่น - ตรงแน่ว    99

22           กุศโลบาย    105

23           ซื่อสัตย์และจริงใจ    109

24           อย่า   “อะไรก็ได้”    113

25           สติ - ที่พึ่งอันปลอดภัย    117

 

26           สมาธิ - ทางรอดของชีวิต    125

27           ปัญญา - ศาสตราวุธ    129

28           โกอาน - ปริศนาธรรม    133

29           เซน   คือ...    139